Nasi przodkowie nie mieli łatwego życia. Przez całe miesiące musieli zamartwiać się tym, by zebrać dość zapasów na długą i często ostrą zimę. Walczyli z chorobami, przyrodą i innymi przeciwnościami losu. Do tego dochodziły niesnaski między plemionami lub, co gorsza, najazdy z zewnątrz.
W całej tej walce o przetrwanie nie wolno było zapomnieć również o istotach niepochodzących z tego świata, potworach z mrocznych wierzeń budzących lęk zawsze, gdy zapadał zmrok. Wśród słowiańskich potworów były takie, które budziły szczególne przerażenie, a byli to nieumarli.
Wampiry – potwory z koszmarów
Nieumarli przerażali ludzi od zarania dziejów i chyba każda kultura miała własne wampiry. Już w starożytnym Egipcie wspominano o powracających do życia, pustych w środku mumiach, owiniętych w bandaże.
W Afryce straszono ludzi, wstającymi z grobów zombie. Indianie Ameryki Północnej również wierzyli we własne złe istoty, które pod postacią zmarłych pojawiały się na świecie, by pić krew niewinnych. To właśnie przez wampiry niektóre indiańskie plemiona zaczęły palić swoich zmarłych, o czym opowiadaliśmy już w jednej z naszych legend.
Śmierć to wydarzenie nieodwracalne, które z bólem akceptujemy. Dlatego też, gdy za sprawą magii lub innych sił nieczystych ciała zamarłych wracają do życia, budą w nas najgłębsze lęki.
Wąpierz nieumarły upiór ze słowiańskich legend
Skoro cały świat bał się wampirów, nikogo nie powinno dziwić, że i w słowiańskich mitach pojawiają się szkaradni krwiopijcy, przywróceni do życia jakimś okrutnym czarem.
W odległych czasach, gdy bogowie obcowali z ludźmi na ziemi, przy ogniskach palonych po zmroku, opowiadano historie o nieumarłych, którzy zamiast gnić w ziemi, wstawali z grobu i polowali na żywych. Choć histerie te często miały za zadanie straszyć młodych ludzi i uczulać ich na niebezpieczeństwa nocy, budziły lęk i obawy wszystkich mieszkańców wsi.
Wampira opisywano jako martwe zwłoki, które wciąż poruszały się i dysponowały potężną siłą. Istota taka posiadała wiele cech, których przybywało przy każdej nowej opowieści. A więc po kolei: wampiry, miały moc unoszenia się w powietrzu i hipnotyzowania swoich ofiar. W opowiadanych historiach nieszczęśnicy, opanowani przez wampira, posłusznie podążali za upiorem do ciemnego lasu, nie mając dość sił, by oprzeć się oprawcy.
W innych historiach wampiry potrafiły zmienić postać. Mogły przekształcić się w nietoperza, wilka lub wyglądać na zwykłego człowieka. Potwora przedstawiano różnie, zależnie od okolic. Na Ukrainie wampir był żyjącym w wygrzebanej przez siebie norze zwierzęciem, jedynie z grubsza przypominającym człowieka.
Na południu Europy natomiast wampiry mieszkały w domach, podobnie, jak zwykli ludzie i trudno było je rozpoznać. Zdarzały się też potwory żyjące na drzewach lub w jaskiniach.
Pomimo że obecnie wampiry postrzegane są jako pociągające kobiety i przystojni, tajemniczy mężczyźni, oryginalne upiory z podań i legend były gnijącymi nieumarłymi.
Jak walczono z wampirami
Z wampirami nie było żartów, a ich pojawienie się rodziło wielkie niebezpieczeństwo, gdyż jak wierzono, ugryzienie wampira może przemienić ofiarę w kolejnego potwora.
Walka z nieumarłym nie była łatwa, lecz najpierw należało go odnaleźć. Według słowiańskich wierzeń wampier był upiorem żerującym nocą, a za dnia wracał do ziemi. Dlatego też, gdy uznano, że w okolicy może polować wampir, mieszkańcy wsi zabierali się za rozkopywanie grobów.
Spodziewano się, że istota nieumarła nie gnije i po tym da się ją rozpoznać. Zdarzało się, że za wampiry brano zwłoki niedawno zmarłych osób, które wciąż nie uległy rozkładowi. W takim wypadku ciało rozczłonkowywano, serce i mózg trupa przebijano gwoździami lub drewnianymi kołkami. Niektóre plemiona paliły podejrzane ciała lub topiły je w jeziorach.
Jak ustrzec się przed wampirem
Wiadomo, zawsze łatwiej jest zapobiegać niż później leczyć, dlatego też opracowano wiele sposobów na ochronę przed wampirami. Legendy i podania wskazują na to, że wampiry nie lubiły czosnku i nie miały dostępu do miejsc świętych.
Na tle innych pogańskich religii Europy, religia Słowian jest bardzo mało znana. Dlatego też trudno dotrzeć do jakichkolwiek źródeł, pochodzących sprzed chrystianizacji. Jednak pewne wskazówki dotyczące tego, jak nasi przodkowie radzili sobie ze złem, nim chrześcijaństwo na zawsze zmieniło ich losy, przetrwały w ludowym folklorze.
A więc w czasach przedchrześcijańskich święceniem domostw i ochronę przed złem zajmowali się słowiańscy kapłani zwani Żercami. To oni dbali o miejsca kultu i kontaktowali się ze światem umarłych. Wraz z nadejściem chrześcijaństwa ich rolę przejęli księża.
Dla ochrony przed potworami ludzie chronili się w świątyniach i kościołach, święcili obejścia i rozwieszali amulety. Z czasem do walki z wampirami otrzymali potężną broń, jaką był krzyż i wada święcona.
By uniemożliwić zmarłym wstawanie z grobów, kładziono na nich wielkie kamienie, a groby kopano na poświęconej ziemi. Innymi sposobami ochrony, było wkładanie do ust zmarłego monety, która miała być opłatą za transport duszy w zaświaty. W skrajnie ekstremalnych sytuacjach obcinano zmarłemu głowę i układano ją w nogach trumny.
Archeologowie trafiali również na groby, w których znajdowano zwłoki z sierpem zamocowanym wokół szyi tak, by obciął głowę zmarłemu, gdyby ten miał przypadkiem ochotę się podnieść.
Wampiry w popkulturze i rozrywce
Wiara w wampiry przetrwała do dziś. Wciąż są miejsca na wschodzie Europy, gdzie osoby szczególnie złe i podejrzane o konszachty z siłami nieczystymi grzebie się twarzą w dół. Ma to zmylić nieumarłego, by po przebudzeniu zamiast wygrzebać się z grobu, zakopywał się coraz głębiej.
Choć krwiopijcy w zasadzie zniknęli z naszego życia, na stałe zagościli w popkulturze i rozrywce. Powstała cała masa książek, filmów, a nawet gier komputerowych, w których główną rolę grają wampiry.
Osobiści wolę spotykać te potwory na dużym ekranie zamiast w ciemnym i wilgotnym zaułku.
Legenda o wampirze
W pewnej wsi, a w zasadzie odległej od innych osadzie, do której jedynie z rzadka docierały wieści ze świata, mieszkańcy żyli od lat w harmonii z przyrodą i sobą nawzajem. Nie zdarzały się tam żadne tragedie, poza tymi naturalnymi, które od zawsze prześladowały biedaków.
Życie we wsi toczyło się wokół prac codziennych, rytuałów i z rzadka zabawy. Dzieci rodziły się, a starzy ludzie umierali. Dokładnie tak, jak być powinno.
Pewnej jesieni jednak coś się zmieniło. Zmarła zdrowa niedawno dziewczyna, a po niej chłopiec, dzieciak jeszcze. Początkowo uznano to za tragedię i zwykły pech. Jednak po miesiącu znów rozchorowały się i szybko umarły dwie kolejne osoby, również młode i wydawałoby się zdrowe.
Ludzie zaczęli niepokoić się o los swoich pociech. Doszukiwali się winnych w dawnych i mrocznych podaniach. W końcu uznano, że doszło do interwencji sił nieczystych i posłano po kapłana.
Nim do wsi dotarł ksiądz wraz ze starą zakonnicą, zmarło jeszcze jedno dziecko, a kolejne leżało bez sił.
Kapłan pomodlił się, popryskał mieszkańców wodą święconą i wyjechał, zostawiając we wsi zakonnicę, by ta doglądała chorych. Gdy jednak kilka kolejnych młodych ludzi zaczęło chorować, blednąc i marniejąc w ochach, stara zakonnica opowiedziała starszyźnie wioski o pewnym dość podobnym wydarzeniu.
Mianowicie podobna choroba wybuchła w innej wsi wiele lat temu. Jej sprawcą był potwór, upiór nieumarły co krew z ludzi wypijał i do śmierci prowadził. Niestety nie umiała doradzić, co począć i jak się zachować.
W tym samym czasie, nieopodal wsi przejeżdżał tabor cyganów i to ich poproszono o pomoc w tej tragedii. Cyganie bez zbędnych słów zabrali się do roboty, gdyż jako lud nigdy nie ucywilizowany, doskonale znali świat z cienia, w którym grasują potwory, o jakich wszyscy inni już zapomnieli.
Wraz z chłopami ze wsi rozkopali groby znajdujące się na pobliskim cmentarzu i odnaleźli winowajcę.
Była to mieszkanka wsi, której po śmierci nie pogrzebano na poświęconej ziemi za złe i samolubne uczynki wobec reszty mieszkańców. Pomimo że od pogrzebu minęły już trzy lata, ciało kobiety leżało w trumnie całkiem nie zmienione, rumiane i pulchne, a po wysuniętych z ust zębach wciąż ściekała krew.
Jeden ze starszych cyganów bez ogródek wskoczył do trumny i z wielką siłą wbił w pierś trupa naprędce wyciosany kołek.
Z rany krew buchnęła wysoko w niebo. Była gorąca i świeża, nijak do trupa niepasująca. Co gorsze zmarła otworzyła oczy i wrzasnęła okropnie. W tym momencie inny cygan szpadlem odrąbał potworowi głowę i wytoczył ją z trumny.
Gdy drgawki upiora ustały, a krew przestałą się lać, zbudowano stos z gałęzi i spalono truchło.
Po wszystkim rozkopano groby zabitych przez wampira i dokonano tego samego rytuału tak, by żaden z nich nigdy już do świata żywych nie powrócił.
Po wszystkim cyganie pojechali w swoją stronę, a chłopi wrócili do dawnego, spokojnego życia.
Jedynie zakonnica, rozdarta pomiędzy swoją wiarą a tym, co widziała, nijak nie potrafiła wyjaśnić księdzu, co tak naprawdę we wsi zaszło.
Ciekawostki o wampirach
- Według historyków pierwsze wzmianki o wampirach w słowiańskich przekazach pojawiają się w IV i pochodzą z południa Europy.
- Legendy mówią, że pierwszym wampirem był biblijny Kain. Za zabicie brata Bóg skazał go na wieczną tułaczkę po ziemi.
- Legendy o nieumarłych pojawiają się w każdej kulturze i w każdym czasie.
- Najsłynniejszym wampirem jest Hrabia Dracula zwany palownikiem. Vlad Tepes jest postacią historyczną, obarczoną przez swych przeciwników mianem krwawego i okrutnego władcy. Dziś wiemy, że opowieści o nim są bardzo mocno podkoloryzowane.
- Postać wampira spopularyzował irlandzki pisarz Bram Stoker, uważany za czołowego twórcę światowej literatury grozy. Stworzył on postać księcia ciemności w roku 1897 i stał się iskrą, która rozpaliła wyobraźnię ludzi całego świata, powołując do życia całą masę innych, podobnych pierwowzorowi potworów.
- Jak opowiadał sam pisarz, pomysły do książki czerpał z przywiezionych ze wschodniej i południowej Europy legend.
- Stworzony przez Stokera Hrabia Dracula był wyniosłym i na swój sposób honorowym stworzeniem. Jednak w przekazach ludowych wampiry to niemal zwierzęta kryjące się w mroku, dzikie bestie dbające jedynie o zaspokojenie głodu.
- Wiara w wampiry i inne złe stworzenia była często odpowiedzią na wszelkie epidemie, jakie pojawiały się na terenie Europy. Gdy ludzie umierali bez widocznych przyczyn, winiono za ten stan rzeczy siły nieczyste.
- Postacią, której blisko było do oskarżenia o wampiryzm była węgierska hrabina Elżbieta Batory zwana Krwawą Hrabiną z Cechtic. Jako członkini jednej z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodzin szlacheckich ówczesnego świata, mogła pozwalać sobie na wiele okrutnych praktyk, których sobie nie żałowała. Historyczne źródła podają, że kobieta ta bez zmrużenia oka zabijała młode dziewczyny, by zażywać kąpieli w ich krwi, co miało uczynić ją wiecznie młodą. Poza tym udowodniono, że krwawe tortury i męczarnie, jakie urządzała nieszczęśnikom na swoim zamku, były codziennością. Ostatecznie hrabinę pojmano i podczas procesu udowodniono jej zamordowanie ponad 600 osób. Za swoje czyny została skazana na śmierć przez zamurowanie żywcem w jednej z komnat zamku. Co ciekawe, o wampiryzm oskarżono zamieszanych w morderstwa służących hrabiny.
- Istnieje choroba zwana porfirią. Objawia się ona bladością, światłowstrętem i problemami ze snem. Nic więc dziwnego, że osoby dotknięte tą dolegliwością podejrzewano o wampiryzm.
- Istnieją gatunki nietoperzy żywiących się krwią. Dzięki swym upodobaniom kulinarnym zostały połączone z postacią wampira, który potrafił zmieniać się w tego latającego ssaka.
- Dzięki wampirom pojawiającym się w literaturze i kinie, wszyscy dziś wiemy, że wampiry nie lubią czosnku, osikowych kołków, wody święconej i widoku krzyża, a walka z nimi wymaga ogromnej odwagi.
- W Rumunii, na wysokiej skale w Branie, stoi zamek uważany za miejsce, gdzie żył i rządził hrabia Dracula. Oczywiście to tylko sprytny marketing, ale po więcej informacji odsyłam do artykułu Michała Baranowskiego o zamku w Branie.
- Pierwszy film o wampirach nakręcono w zamku Orawskim na Słowacji.
Filmy o wampirach
- Dracula – Wampiry bez zębów (Dracula – Dead and Loving) – Fajna komedia w reżyserii Mela Brooksa i z Leslie Nielsenem w roli głównej.
- 30 dni mroku (30 Days of Night) – Horror nakręcony na podstawie komiksów o tej samej nazwie.
- Dracula w reżyserii Francisa Forda Coppoli z fantastycznym Garym Oldmanem i Winoną Ryder.
- Postrach nocy — Horror wyreżyserowany przez Craiga Gillespie z Colinem Farrellem w roli głównej.
- Blade wieczny łowca – Seria filmów akcji i horroru powstała na podstawie komiksów. Rolę tytułowego łowcy zagrał Wesley Snipes.
- Od zmierzchu do świtu (From Dusk Till Dawn) – Horror akcji wyreżyserowany przez Roberta Rodrigueza, do którego scenariusz napisał Quentin Tarantino.
- Underworld — Seria filmów stworzona przez Lena Wisemana z piękną Kate Beckinsale w roli głównej.
Książki o wampirach
- Dracula – Bram Stoker.
- Nekroskop – Brian Lumley.
- Miasteczko Salem – Stephen King.
- Wywiad z wampirem – Anne Rice.
- Wampiry z Moganville – Rachel Calne.
- Przeklęty prom – Mats Strandberg.
- Wpuść mnie – John Ajvida Lindqvist.
- Słodki srebrny blues – Glen Cook.
- Hotel Transylvania – Chelsea Quinn Yarbro.
