UNESCO to organizacja międzynarodowa powiązana i ściśle współpracująca z ONZ (Organizacją Narodów Zjednoczonych). UNESCO zostało powołane do życia po to, by wspierać działania międzynarodowe na rzecz kultury, nauki i sztuki. Innym celem tej szacownej organizacji jest krzewienie szacunku dla praw człowieka bez względu na jego kolor skóry, status, płeć czy religię.

Podczas licznych wędrówek po świecie bardzo często trafialiśmy do miejsc, które dzięki temu, że znalazły się w strefie zainteresowań UNESCO, nabrały uroku, a co ważniejsze poddane zostały ochronie i szczególnej opiece.

UNESCO cele organizacji oraz jej działania na rzecz ochrony dóbr kultury

UNESCO jako organizacja działająca we współpracy z ONZ ma sporo możliwości wpływania na inne organizacje, a nawet całe rządy państwowe. Podstawową siłą UNESCO są specjalne konwencje, czyli umowy międzynarodowe, które zaakceptowane przez poszczególne rządy stają się obowiązującym prawem.

Największymi osiągnięciami UNESCO są:

  • Konwencja o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego.
  • Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
  • Konwencja ramsaraska o ochronie obszarów wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym (dotyczy to przede wszystkim miejsc ważnych dla życia i rozwoju zagrożonego ptactwa wodnego).

Za główny organ UNESCO można uznać Konferencję Generalną, która zbiera się co dwa lata i uczestniczą w niej przedstawiciele rządów wszystkich członkowskich państw. Ważną częścią UNESCO jest także Rada Wykonawcza, wybierana podczas Konwencji Generalnej. W skład rady wchodzą przedstawiciele państw członkowskich.

Zadania i cele UNESCO

Poza Radą Wykonawczą istnieją jeszcze lokalne Komisje Narodowe, działające w krajach członkowskich oraz stowarzyszonych. Pomiędzy Komisjami Narodowymi działa płynna wymiana doświadczeń oraz liczne programy naukowe w przeróżnych dziedzinach. Przykładem mogą być:

  • IHPMiędzynarodowy Program Hydrologiczny, którego celem jest redukcja ryzyka działających systemów wodnych oraz dystrybucja zasobów wody pitnej.
  • IOCMiędzynarodowa Komisja Oceanograficzna mająca na celu ocenę zmian klimatycznych oraz wpływ mórz i oceanów na te zmiany. Głównym narzędziem IOC jest działający Światowy System Obserwacji Oceanu, dzięki któremu możliwe jest przewidywanie fenomenów naturalnych.
  • IGCPMiędzynarodowy Program Korelacji Geologicznej, który pogłębia naszą wiedzę na temat ziemi i jej wykorzystania zasobów naturalnych. Silną pozycję w programie ma Polski Komitet Narodowy PICG.
  • MOST Międzynarodowy Program Nauk Społecznych i Zarządzania Przemianami Społecznymi. Ma on na celu pogłębianie wiedzy na temat zmian społecznych oraz dokonywania badań i działań na rzecz silniejszego potencjału naukowego w dziedzinach społecznych. Głównym celem programu jest integracja wielokulturowa oraz globalizacja.
  • MABMiędzynarodowy Program Człowiek i Biosfera, który promuje równoważone relacje pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Dzięki programowi MAB tworzona jest Światowa Sieć Rezerwatów Biosfery. Poza tym program wspiera różnorodność biologiczną oraz prowadzi badania na temat zmian ekologicznych i związku tych zmian z różnorodnością kulturową.

Z ramienia UNESCO działają także międzynarodowe centra naukowe, zwane centrami doskonałości, które prowadzą liczne badania w najróżniejszych dziedzinach nauki. W Polsce mamy sporo takich centrów, a najważniejsze z nich to:

  • MIBMiKMędzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, który został utworzony na mocy międzynarodowej umowy pomiędzy Rządem Polski a UNESCO w roku 1997. Głównym obszarem badań instytutu jest biologia RNA oraz biologia komórkowa.
  • MCGPN Międzynarodowe Centrum Gęstej Plazmy Namagnetyzowanej, które działa od roku 1993 pod auspicjami UNESCO. Celem centrum jest tworzenie warunków do badania zjawisk fizycznych powstających w gęstej plazmie namagnetyzowanej oraz szkolenie młodych naukowców i wymiana doświadczeń, a także dzielenie się wiedzą z podobnymi instytucjami na całym świecie.
  • IGBC Międzynarodowy Komitet Bioetyki UNESCO, w którym Polska uczestniczy jako obserwator.

W ostatnich czasach UNESCO kładzie ogromny nacisk na realizację misji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Najważniejszymi celami misji jest poprawienie jakości edukacji w miejscach, w których dostęp do nauki jest ograniczony. Następnym celem jest ochrona dziedzictwa kulturowego oraz przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi i przenoszeniu własności dóbr kultury z miejsc niedostatecznie chronionych, a także inwestowanie w młodzież, by ta dzięki edukacji wybierała w przyszłości drogi, mogące polepszyć ich życie, a także życie ludzi w ich otoczeniu.

Członkowie UNESCO uważają, że największą wartością człowieka jest wolność słowa oraz dostęp do rzetelnej informacji i wiedzy. Jest to fundament zrównoważonego rozwoju, bez którego cały wysiłek i praca może pójść na marne.

UNESCO powstanie i historia międzynarodowej organizacji

Początkiem międzynarodowej organizacji UNESCO było podpisanie konstytucji, do którego doszło 16 listopada 1945 roku w Londynie. Oryginalna konstytucja w języku angielskim i francuskim znajduje się do dziś w Londynie, gdyż według umowy to Wielka Brytania jest depozytariuszem dokumentu.

Pierwszy artykuł w konstytucji UNESCO, który określa cele i funkcje organizacji, mówi między innymi:


Udziela pomocy przy zachowaniu, rozszerzaniu i rozpowszechnianiu wiedzy; Czuwając nad zachowaniem i ochroną światowej spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki oraz zalecając zainteresowanym narodom podpisanie odpowiednich konwencji międzynarodowych; Wspierając współpracę między narodami we wszystkich dziedzinach działalności intelektualnej, w tym międzynarodową wymianę przedstawicieli oświaty, nauki i kultury, jak również wymianę wydawnictw, dzieł sztuki i obiektów zainteresowania nauki, a także innych materiałów informacyjnych; Ułatwiając poprzez odpowiednie metody współpracy międzynarodowej dostęp wszystkich narodów do wydawnictw publikowanych przez każdy z nich.


Szefem nowej organizacji został Sir Julian Sorell Huxley, angielski biolog i humanista oraz ceniony wykładowca na uniwersytecie oksfordzkim. Siedzibę główną UNESCO umieszczono w Paryżu, a pierwszymi celami świeżo powołanej organizacji było wdrażanie solidarności intelektualnej i moralnej ludzkości, co miało zapobiec w przyszłości wybuchowi kolejnej wojny światowej.

Droga UNESCO pełna była wybojów, przeszkód i trudności. W latach osiemdziesiątych XX wieku z powodu działania niektórych państw z organizacji wycofały się Stany Zjednoczone, a zaraz potem Wielka Brytania, co doprowadziło do zminimalizowania jej znaczenia.

Na początku lat dziewięćdziesiątych UNESCO zostało zreformowane i podpisano nowe, międzynarodowe umowy. Pierwszym celem przebudowanej organizacji było promowanie wolności słowa, czego wynikiem była nagroda Wolności Prasy (World Press Freedom Prize). Wielka Brytania wróciła na łono UNESCO w roku 1997, a Stany Zjednoczone w roku 2003.

Obecnie UNESCO zrzesza 193 państwa,

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, czym jest i czemu służy

Lista światowego dziedzictwa UNESCO (World Heritage List) to spis obiektów dziedzictwa kulturowego oraz dziedzictwa naturalnego o wyjątkowej wartości dla ludzkości. Lista światowego dziedzictwa została ustanowiona w roku 1972 na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Obecnie konwencję przyjęły 194 państwa, w tym oczywiście Polska.

Zamek w Malborku zachód słońca

Prowadzeniem listy zajmuje się Komitet Światowego Dziedzictwa, składający się z 21 przedstawicieli różnych państw i to on decyduje podczas corocznych spotkań o tym, jakie obiekty zostaną dodane do listy lub z niej skreślone. Wszelkie wnioski o dopisanie konkretnego miejsca lub obiektu do listy mogą być składane tylko raz. Gdy wniosek o zostanie odrzucony, można go złożyć ponownie tylko wówczas, gdy pojawiły się jakieś nowe dowody świadczące o wyższej jego wartości niż poprzednio.

Każdy wpisany na listę obiekt może zostać z niej wypisany, jeżeli udowodni się, że jego wartość zmalała lub został zniszczony.

Początkowo głównym celem organizacji było doradzanie państwom, w jaki sposób dbać i konserwować należące do nich dziedzictwo. Dopiero z czasem UNESCO przystąpiło do działania. Pierwszym dużym sukcesem było ocalenie kompleksu starożytnych świątyń nubijskich, leżących na stanowisku archeologicznym Abu Simbel. W Asuanie zbudowano ogromną tamę, a stanowisko archeologiczne leżało na terenie zalewowym, mającym powstać po uruchomieniu zapory. Dzięki interwencji UNESCO przyspieszono prace wykopaliskowe, a świątynie zostały przeniesione w bezpieczne miejsce.

Dzięki działaniom prowadzonym przez UNESCO uratowano także piramidy w Gizie. Wyobraź sobie, że w Egipcie powstał plan budowy sieci autostrad, których główny węzeł miał znajdować się pomiędzy słynnymi piramidami. Po interwencji UNESCO i ogromnej kampanii sprzeciwu autostrada została zbudowana w bezpiecznej odległości od zabytków. Podobnie było z Parkiem Narodowym Citwan w Nepalu, a także z kompleksem świątynnym Angkor Wat w Kambodży.

Świątynia Angkor Wat w Kambodży

Wydarzenia te było sygnałem i dowodem na to, że międzynarodowa ochrona dziedzictwa kulturowego ma sens. Do prac nad Konwencją o światowym dziedzictwie przystąpiły dwie duże organizacje; Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody oraz  Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych. Wynikiem prac powyższych organizacji oraz wielu innych podmiotów była lista światowego dziedzictwa.

Konwencja dokładnie definiuje to, co uznać można za dziedzictwo kulturowe i naturalne:

  • Dziedzictwo kulturowe:
    • Zabytki, dzieła architektury, monumentalnej rzeźby lub malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, groty i zgrupowania tych elementów, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
    • Zespoły budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki.
    • Miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.
  • Dziedzictwo naturalne:
    • Pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego.
    • Formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania.
    • Miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania naturalnego piękna.

Lista Światowego Dziedzictwa obejmuje 1155 obiekty w 167 państwach. 897 z nich to obiekty dziedzictwa kulturowego, a 218 przyrodniczego. 39 obiektów uznano za mieszane, czyli połączenie dziedzictwa kulturowego z przyrodniczym.

Poza główną listą Komitet Światowego Dziedzictwa tworzy także listę obiektów, które są lub mogą być zagrożone. Takim zagrożeniem dla istnienia obiektów mogą być wojny, klęski żywiołowe, niekontrolowana urbanizacja no i oczywiście nadmierny ruch turystyczny.

Wnętrze katedry w Carcassonne

Wpisanie obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa wiąże się z obowiązkiem wypełnienia konkretnych obowiązków przez państwo, do którego obiekt należy.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce

Polska jest jednym z pierwszych państw, które podpisały Konwencję Dziedzictwa Światowego. Obecnie na Liścia Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się w Polsce 18 pozycji.

Muzeum w Malborku

Z tego co wiem, na swoje zgłoszenie do Listy Światowego Dziedzictwa czeka jeszcze sporo fantastycznych miejsc w Polsce. Poniżej znajdziesz miejsca znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa.

  • Stare Miasto w Krakowie.
  • Królewska Kopalnia Soli w Wieliczce.
  • Królewska Kopalnia Soli w Bochni.
  • Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau.
  • Białowieski Park Narodowy.
  • Stare Miasto w Warszawie.
  • Stare Miasto w Zamościu.
  • Zespół Staromiejski w Toruniu.
  • Zamek Krzyżacki w Malborku.
  • Kalwaria Zabrzydowska.
  • Kościół Pokoju w Jaworze i Świdnicy.
  • Drewniane kościoły południowej Małopolski.
  • Park Mużakowski.
  • Hala Ludowa we Wrocławiu.
  • Drewniane cerkwie regionu karpackiego.
  • Kopalnia rud ołowiu, srebra i cyny w Tarnowskich Górach.
  • Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa.
  • Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym.

W Polsce działa Liga Polskich Miast i Miejsc UNESCO, która powstała w Zamościu, a siedzibę swoją ma w Toruniu.

Lista Światowego Dziedzictwa i miejsca, które odwiedziliśmy

Podczas podróży często trafiamy do miejsc, znajdujących się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz innych listach i programach tej organizacji. Poniżej znajdziesz naszą własną listę atrakcji, które nie tylko odwiedziliśmy, ale także opisaliśmy na naszym portalu.

Mury obronne w Carcassonne

Lista ta będzie na bieżąco uaktualniana, a znajdą się na niej wszystkie miejsca związane z UNESCO.

Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości była jedną z trzech proklamacji ogłoszone przez organizację UNESCO na początku XXI wieku. Miały one za zadanie promocję dziedzictwa niematerialnego oraz zwracanie uwagi na to, że również te wartości potrzebują ochrony.

Kaszubskie wesele dzielenie tortu w oczepiny

Proklamacje te zwracały uwagę na współcześnie praktykowane zjawiska kulturowe, które przekazywane są ustnie z pokolenia na pokolenie. Można do nich zaliczyć:

  • Tradycje i przekazy ustne, w tym język i gwarę jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
  • Tradycje muzyczne oraz sztuki teatralne i widowiska.
  • Zwyczaje, obchody świąteczne, a także obyczaje i wszelkie tradycje.
  • Dawna wiedza o przyrodzie i wszechświecie, pochodząca z przekazów oraz związane z nią praktyki.
  • Tradycyjne rzemiosło i unikalne umiejętności z nim związane.

W ramach powyższych proklamacji UNESCO stworzyło aż trzy listy, które nie są dziś rozwijane, gdyż w roku 2006 powstał nowy projekt obejmujący wszystkie powyższe;  Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage).

Lany Poniedziałek w dawnych tradycjach

Główne cele Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego to:

  • Ochrona niematerialnego dziedzictwa wymieniona w proklamacjach.
  • Zapewnianie poszanowania niematerialnego dziedzictwa wspólnot, grup i jednostek.
  • Wzrost na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, świadomości znaczenia niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zapewnienie, aby dziedzictwo to było wzajemnie doceniane.
  • Zapewnianie międzynarodowej współpracy i pomocy w tym zakresie.

Konwencja stawia przed swoimi sygnatariuszami dwa obowiązki, są to: wymóg, aby państwo tworzyło spis niematerialnego dziedzictwa kulturowego obecnego na ich terenie, a także by w procesie tworzenia spisu brały udział osoby lub wspólnoty, które są z nim związane.

Pamięć Świata UNESCO

Pamięć Świata to kolejny międzynarodowy projekt stworzony przez UNESCO. Powstał on w roku 1992, mając na celu podejmowanie działań służących zachowaniu, ratowaniu i udoskonalaniu dokumentów (rękopisów, druków, inskrypcji, a także dokumentów audiowizualnych) o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.

W ramach tego programu prowadzona jest lista najbardziej wartościowych obiektów. Obecnie na liście znajduje się 427 dokumentów, w tym 15 z Polski. By wyróżnić państwa, które w sposób szczególny realizuję założenia projektu Pamięć Świata, stworzono nagrodę, przyznawaną co dwa lata od roku 2005. Nagroda nosi nazwę Nagroda Jikji. Nazwa ta upamiętnia najstarszą drukowaną księgą, wykonaną przy pomocy metalowych, ruchomych czcionek. Laureatami nagrody są między innymi Biblioteka Narodwa Republiki Czeskiej oraz Narodowe Archiwum Malezji.

Książki na półkach w bibliotece

Na liście znajdują się takie dzieła, jak Dziennik wyprawy Jamesa Cooka, kolekcja rękopisów Mesropa Masztoca z Erywania, kolekcja dzieł Brahmsa w Wiedniu czy Kodeks supraski, którego część znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Inne organizacje ONZ mające zasięg międzynarodowy

Organizacje wyspecjalizowane w konkretnych dziedzinach i powołane do działania na ich rzecz są w pełni autonomiczne i każda z nich stanowi odrębny podmiot w prawie międzynarodowym. Z Organizacją Narodów Zjednoczonych łączą je jedynie odpowiednio dopracowane umowy, które zatwierdza Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Do organizacji wyspecjalizowanych i zatwierdzonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ należą:

  • UNICEF — Jest to specjalny Fundusz Narodów Zjednoczonych utworzony na rzecz dzieci (United Nations International Children’s Emergency Fund). Został powołany do życia w roku 1946, a jego podstawowym zadaniem było zapewnienie opieki zdrowotnej, nauki i żywności dzieciom oraz ich matkom w krajach zniszczonych podczas II Wojny Światowej. Za założyciela UNICEF uważa się polskiego lekarza Ludwika Rajchmana.
  • IMO — Międzynarodowa Organizacja Morska (International Maritime Organization), to organizacja mająca za zadanie zajmować się zapewnieniem bezpieczeństwa na morzach i oceanach, a także zapobiegać niszczeniu środowiska morskiego przez armatorów.
  • MOP — To Międzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization) zajmująca się problemami pracowniczymi, szczególnie skierowana do zapobiegania wykorzystywaniu dzieci oraz ochrony praw pracowników.
  • IFAD — Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (International Fund for Agricultural Development) powołany w roku 1977 z zadaniem polepszenia sytuacji w rejonach świata dotkniętych głodem i biedą. Siedziba tej organizacji znajduje się w Rzymie.

UNESCO informacje i ciekawostki

  • UNESCO powstało w roku 1945, a jego pierwszym i najważniejszym zadaniem było zrobić wszystko, co możliwe, by nigdy więcej nie dopuścić do wybuchu kolejnej wojny światowej.
  • Obecnie UNESCO zrzesza 194 państwa.
  • Lista Światowego Dziedzictwa powstała w roku 1972.
  • Na Liście Światowego Dziedzictwa znajduje się 1155 obiektów, w tym 898 kulturowych, 218 przyrodniczych i 39 mieszanych.
  • Pamiętam, że dawno temu śledziłem z zainteresowaniem jedno ze spotkań Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO w RPA. Podczas tamtego zgromadzenia wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa dwóch norweskie fiordy; Gerangerfjord i Naeroyfjord oraz egipską pustynię Wadi AI-Hita, Dolinę Kwiatów w Indiach i lasu Dong Phayayen-Khao Yai, położonego w tajlandzkich górach.
  • W roku 1981 na Listę Światowego Dziedzictwa trafiła Wielka Rafa Koralowa w Australii.
  • Podczas ostatniego spotkania Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa 34 nowe obiekty, między innymi Kompleks Archeoastronomiczny Chankillo w Peru i Granice Imperium Rzymskiego leżące w Niemczech.
  • Z Listę Światowego Dziedzictwa zostało usunięte miasto Liverpool w Anglii.
  • UNESCO organizuje wiele projektów obejmujących najróżniejsze dziedziny. Przykładami mogą być; UNESCO Cities of Music lub UNESCO Cities of Films, które wspierają realizację muzyki i filmów promujących wartościowe miejsca na świecie. Polska jest bardzo aktywna w niemal wszystkich projektach organizacji.
  • UNICEF, jako część UNESCO, jest specjalnym funduszem, który ma za zadanie wspierać dzieci na całym świecie.